Benzerlikler & Farklar
Uygarlık tarihine geçmişten günümüze doğru baktığımızda, son on yılda hızlanan değişimi ve bunu doğuran zihinsel sıçramayı derinden fark ediyor ve yaşıyoruz. Doğduğum yıllardan bu yana neler değişti? Cızırtılı radyo günlerinden siber haberleşmeye, buharlı makineden Dijital Devrime, IQ’dan EQ ve diğer zeka türlerine, kas gücünden yapay zekaya ve Sanayi 4.0’a, dikey hiyerarşiden yatay hiyerarşiye, karın doyurmak için çalışmadan çoklu alanlarda bir koltukta birkaç işi bir arada taşımaya ya da bir çok disiplini harmanlamaya, standart işe giriş-çıkış saatlerinden esnek çalışma saatlerine ve home-office çalışmaya, hızlı yaşamak için ‘koşuşturma’dan Mindfulnes- an farkındalığına ve yavaş kentlere, dünün adı bilinen, tercih edilen mesleklerinden henüz adı konmamış ama önümüzdeki 50 yıl içinde revaçta olacağı kesin olan yeni mesleklere, dogmalardan kuantum düşünceye, beyni ve evreni keşfetmeye, kozmik irfana doğru şaşırtıcı bir değişim yaşıyor insan. Mucizevî bir varlık olan insanın bütünsel sağlığına ve iyiliğine yönelik olarak hizmet veren farklı disiplinler ve alt/yan dallarıyla birçok meslek var. Bu yazıda bu mesleklerden sadece bir bölümünü ele almak ve koçlukla aralarındaki benzerlikleri ve farklılıkları incelemek istiyorum. On iki yıldır bireylere ve son altı yıldır kurumlara hizmet veren, sağlık alanından gelen, Hipokrat Yemini etmiş, ICF üyesi bir profesyonel koç olarak, koçluk ve terapi arasındaki benzerlikleri ve farkları ele almanın, hem meslektaşlarıma hem de terapi uygulayan farklı disiplinlerdeki uzmanlara yarar sağlayacağını düşünüyorum.
Koçluk hizmetleri her geçen yıl hızla yaygınlaşmakta. Bu yaygınlaşma ve tüm toplumlarda meslekler arasında yerini alma, tercih edilir olma süreci içinde koçluk gibi genç bir meslek, aşağıda ayrıntılı olarak ele alınan diğer disiplinlerin uzmanlarınca yadırganıyor, öteleniyor. Bilinmeyenin reddi doğal bir tepki. Bu tepkinin nedenleri arasında, halihazırda akademik programa girmiş bilimlerin alanına yönelik bir tehdit algısı olduğu kadar, eğitimle öğrendiklerini ve mesleki yeterliliğini bir standartla sınamayan, koçluk yetkinliklerini tam anlamıyla uygulayamayanlar da var elbette.
Yıllardır ICF Global Konferanslarına katılırım. Yedi-sekiz yıl öncesine kadar, bu yeni mesleğin pek çok ülkede de sağlık ve terapi alanlarında çalışan uzmanlarca yadırgandığına küresel konferanslarda tanık oluyordum. Ne var ki, net gözlemlerime göre son altı yıldır, aşağıda belirteceğim disiplinlerin, insanın bütünsel iyiliğine yönelik el ele çalışmaya başladığını berrak bir biçimde görmekten sevinç duyuyorum. Koçluğun ne olduğu, nasıl hizmet ettiği öğrenildikçe/anlaşıldıkça algılar değişiyor, kaygılar tükeniyor. Rahmetli babamın sık sık tekrar ettiği atasözü geliyor aklıma; Bilmemek ayıp değil, öğrenmemek ayıp’.
Bu genç mesleğin nereden, nasıl, hangi disiplinlerden temel aldığı, nasıl geliştiği başka bir yazının konusu olacak kadar kapsamlı. Koçluk eğitimi sunan kurumları yine başka bir yazıda ele aldım. Bununla birlikte, 128 saatlik Temel Eğitim sunan Erickson College/Denge Merkezi mezunu bir profesyonel koç olarak, koçluğun anlaşılması yönünde çaba harcamayı borç biliyor, ülkemizde de koçluğu yadırgayanların, kurumları ve bireyleriyle koçluk mesleğini tanımalarını diliyorum. Temel eğitim bileşenleri Sistem Teorisi, Yetişkin Eğitimi Teorisi, Pozitif Psikoloji, Değişim Teorisi, Varlık Bilim, Yönetsel Teori, İyileşme Teorisi ve NöroBilimi kapsayan koçlukla yazıma konu olan diğer meslekler nasıl oluyor da gelişmiş ülkelerde insanın iyiliği için birlikte, yan yana çalışabiliyorlar? Ülkemizde bu işbirliği ve hizalanma ne kadar sürede, nasıl sağlanabilir? Konuyu sadeleştirmek amacıyla, iki ana başlık altında inceleyelim. Bir yana terapi uygulayanları ve diğer yana profesyonel koçları alalım. Acaba koç ile terapist arasında farklar neler? Nasıl benzerlikler var?
ICF ve Koçluk Platformu Derneği’nce Mesleki Yeterlilik Kurumu (MYK) nezdinde yürütülmüş olan, Koçluk Meslek Standartları çalışması sonucunu vermiş ve koçluğun ülkemizde meslek olarak kabul edildiği Haziran 2013’de Resmî Gazete’de yayınlanmıştır. Esas itibariyle, Koçluk Temel Yetkinlikleri ve Etik İlkeleri, 1995’de kurulan ICF Uluslararası Koçluk Federasyonu’nca net bir biçimde belirlemiştir. Koçları bir çatı altında toplayarak okulları akredite etme ve unvanlandırma konusunda çalışan ICF Global’in kuruluşundan on yıl kadar sonra, ICF Türkiye Şubesi 2005 yılında öncü koçların emekleriyle kurulmuş ve 2009’da Dernekler Yasası gereği Uluslararası Profesyonel Koçluk Derneği (UPKD) adıyla dernekleşmiştir. ICF Türkiye Şubesi o tarihten bu yana ve özellikle 2007’den günümüze başarıyla sürdürmekte olduğu çok sayıdaki sosyal sorumluluk projeleri marifetiyle topluma sağladığı yararların etkisiyle, neredeyse ‘kamu yararına çalışan dernekler statüsü’ne alınmayı hak edecek ölçüde başarı göstermiştir.
İnsanın bedensel, ruhsal ve zihinsel sağlığı ve iyiliğine hizmet eden farklı mesleklerden sadece zihin ve ruh sağlığı yönünde çalışan gruba bakalım. Breuer, Freud, Adler, Jung, Lacan gibi kurucu babaların açtığı yolu zenginleştiren, insan sağlığına hizmet veren, gecesini gündüzüne katan ruh sağlığı uzmanı hekimler. Yüzyıllık gelişim süreci içinde birçok alt dalda ruh sağlığına hizmet ederek bütünsel sağlığa katkı sunan psikologlar. 1950’li yıllarda öğrencilere rehberlik yapmak üzere Türk Eğitim Sistemine giren disiplin doğrultusunda, öğrencilerin bireysel ilgi, yetenek ve ihtiyaçlarını dikkate alan bir yaklaşımla hizmet sunan PDR uzmanları. Bunların yanı sıra, dünyada yaklaşık otuz yıldan bu yana ve ülkemizde on yılı aşkın süredir varlık gösteren, sağlıklı insanın bütünlüğüne saygıyla, ilerlemesi, kendini gerçekleştirmesi ve geliştirmesi yönünde çözümler sunan profesyonel koçlar. İşte bu meslekler artık birbirleriyle iletişim halinde, birbirlerini destekleyerek ve birbirlerinin alanlarına saygı ve özen göstererek çalışmayı başarıyor.
İnsanın kendini iyi ve mutlu hissetmesinin temelinde yatan denge, bireyin bedensel, ruhsal ve zihinsel sağlığının uyum ve ahenk içinde olmasıyla sağlanıyor. Tıpkı hassas bir örgünün sağlam ama ince telleri gibi bedensel, ruhsal ve zihinsel sağlık birbirini etkiliyor. İnsanın iyiliği, bütünsel sağlığı ve mutluluğu için çalışan meslek gruplarını iki başlık altında inceleyince; iki grubun da benzer yanları olduğunu görüyoruz.
Birinci grup, teşhis koymak ve şikayetin öyküsünü dinlemek için bir ilk görüşme yapar; koçlar da karşılıklı birlikte çalışma kararının verildiği, kimya görüşmesi ya da öngörüşme diye adlandırılan bir keşif seansı yapar. Her iki grup da koçluk yaklaşımı ve terapi yöntemleri kullanabilir. İki grup da hizmet alan kişilerin tüm yaşam alanlarında (iş, yönetsel, aile, bireysel) çalışabilir.
Her iki grup da bireyin duyguları üzerinde çalışır. Bu iki grup, dünyada son onbeş yıldan bu yana, yan yana, benzerlikleri ile farklılıklarını karşılıklı takdir ederek, onurlandırarak, saygı içinde çalışmakta. Ne diyelim? Darısı başımıza.
Temel olarak iki grup arasındaki fark, hizmet alan kişinin uzmanı nasıl gördüğüne ve uzmana ne amaçla geldiğine; uzmanın hizmet alana yönelik bakış açısına ve bu kişiyle kendini hangi rolde gördüğüyle ilgili sorulara alınan cevaplarla netleşir.
Ayırıcı Sorular
v Müşteri uzmanı nasıl görüyor/algılıyor?
v Müşteri ne amaçla geliyor?
v Uzman müşteriyi nasıl görüyor?
v Uzman bu müşteriyle kendini hangi rolde görüyor?
Berrak bir şekilde açıklamakta yarar var; profesyonel koçlar, ruh sağlığı yerinde olmadığına ilişkin tanı konulmuş olanlarla, alkol ve madde bağımlılığı alanında ve duygusal/fiziksel şiddet ve travma söz konusu ise bu durumlarda hizmet sunmazlar. Etik olarak ‘terapist’ gibi davranamazlar. Profesyonel bir koçtan koçluk hizmeti alan kişi makul bir süre içinde bireysel ve profesyonel hedeflerine ulaşma konusunda harekete geçemiyor, kendi yaratıcılığı çerçevesinde belirlediği ilerleme adımlarını hayata geçiremiyor, kendi yaşamının sorumluluğunu üstlenemiyorsa, görüşmeler ortak kararla sonlandırılır.
Birinci grup teşhis ve tedavi için hizmet eder ve ruhsal hastalıkları iyileştirmek üzere çalışır. İkinci grup profesyoneller teşhis ve tedavi yapmaz, sağlıklı bireylerle çalışır ve bireyi ihtiyaç duyduğu yaratıcılığa ve tüm kaynaklara sahip, tam ve bütün olarak görür. Özetle birinci grup ruh hastalıklarının sağaltımı yönünde hizmet verirken ikinci grup sağlıklı ve kendini geliştirmek, yaşamında bir şeyleri değiştirmek, hayallerini gerçekleştirmek niyet ve kararlılığında olan bireylere hizmet sunar.
Birinci gruptaki uzmanlarla hastaları arasında hiyerarşik bir ilişki vardır. Sorumluluk tamamen uzmandadır ve iyileşme sürecine yönelik terapiyi tasarlama görevi vardır. İkinci grup profesyonellerle koçluk hizmeti alanlar arasında yetişkin-yetişkine eşit ilişki sağlanır. Koçluk alan birey yaşamının sorumluluğunu almaya, değişim yönünde seçtiği adımları atmaya ve harekete geçmeye niyetli ve kararlıdır. Koçluk alan kaç yaşında olursa olsun eşit yetişkinler olarak kabul görürler. Konuyu, koçluk eğitimini ilerletmemi ve Kurumsal İlişki Sistemleri ile çalışmamı sağlayan ikinci okulum CRR Global/ ORSC bakış açısıyla ele alırsak;
TERAPİ ve KOÇLUK
Bakış açısında Farklılıklar
Koçluk
Danışan ya da ilişki sistemi bakış açısı
Temel yaklaşımı insan tam ve bütündür,
ihtiyaç duyduğu kaynaklara ve yaratıcı
zekaya sahiptir
Terapi
Teşhis ve tedavi bakış açısı
Koçluk
İlerlemeye niyeti olan, buna hazır olan kişilerle çalışır
Terapi
Ciddi ruh sağlığı hastalıklarıyla uğraşmak üzere eğitilmiştir
Koçluk
Danışanla uyum ve güven oluşturarak, ortak hedefler belirleyerek çalışır
Terapi
Sorunlu kişilerle çalışır
Koçluk
Co-active model (eşit iki yetişkin)
Terapi
Uzman-Danışan Modeli
Koçluk
Eşit ilişki kurar
Terapi
Terapist ve müşterisi arasında hiyerarşik ilişki vardır
Koçluk
Koç ve müşteri odaklanacakları çalışma konusunu birlikte keşfeder
Terapi
Tedaviyi terapist tasarlar
Koçluk
Keşif ve gelişim potansiyeline odaklı
Terapi
Anlayış ve Terapi odaklı
Koçluk
Şimdi ve Gelecek Odağı
Terapi
Geçmiş ve Şimdi Odağı
Koçluk
Eylem ve Oluş odağı
Terapi
İçgörü odağı
Koçluk
Çözüm odaklı
Terapi
Sorun odaklı
Koçluk
Özgüveni yüksek tutacak eylem ve davranışları keşfeder
Terapi
Özgüveni düşüren davranış ve temeli keşfeder
Koçluk
Olumsuz kişisel inançlara saygıyla koçluk yapar
İç Sabotajcıyı ‘geçici engel’ olarak görür
Terapi
Olumsuz kişisel inançların kökenini ve tarihçesini analiz ve tedavi eder
Koçluk
Koç ve Müşteri; ‘Şimdi ne yapıyoruz, nasıl ilerliyoruz’ konusuna odaklanır
Terapi
Terapist ve Müşteri; ‘Neden oldu? Nereden kaynaklanıyor? A odaklanır
Koçluk
Temel olarak dışsal (external) meseleler üzerinde çalışır
Terapi
Temel olarak içsel (internal) meseleler üzerinde çalışır
Koçluk
‘Yansıtma’yı uygun bulmaz
Terapi
Yansıtmayı terapi yöntemi olarak kullanır
Koçluk
Seanslar arasında ‘evödevi’ ve ulaşılabilirlik önemlidir
Terapi
Ulaşılabilirlik daha seyrek tercih edilir
Koçluk
Seans arası ulaşılabilir olma ve ilerleme adımları beklenir
Terapi
Seanslar arasında iletişim sadece kriz ve zorluk anlarıyla sınırlıdır
Koçluk
Koçluk yetkinliğini kullanır (Terapist gibi davranamaz)
Terapi
Terapi tekniklerini kullanır (Koç gibi olabilir)
Benzerlikler
Koçluk
Öngörüşme: Keşif Seansı : Kimya görüşmesi
Terapi
Teşhis ve tarihçe görüşmesi
Koçluk
Bir çok terapi becerisi kullanabilir
Terapi
Bir çok koçluk becerisi kullanabilir
Koçluk
Müşterinin tüm yaşam alanlarıyla çalışabilir
Terapi
Müşterinin tüm yaşam alanlarıyla çalışabilir.
Koçluk
Duygusal materyalle çalışabilir
Terapi
Genellikle duygusal materyalle çalışır
Ne Zaman/ Hangi Durumlarda Terapiste Yönlendirmeli
· Madde/alkol bağımlılığı
· Şiddet ve travma öyküsü
· Aktif ruh sağlığı rahatsızlığı (ağır depresyon, akut anksiyete...)
· Müşteri birlikte belirlenen hedeflere ulaşmada uyum sağlayamıyorsa
· Koçla müşteri arasında belirgin uyumsuzluk varsa
· Koç yetkinlik sınırlarının dışında kaldığını hissettiğinde
· Müşteri koçla birlikte belirledikleri hedeflere doğru hiç bir şekilde ilerleyemiyorsa, karşılıklı saygı çerçevesinde diyalog ilerlese bile, terapiye yönlendirmeli
Psikiyatri, psikoloji ve PDR alanlarına derin saygısı olan bir koç ve ICF Türkiye Şubesi Disiplin Kurulu üyesi kimliğiyle, koçluk mesleğinin doğru biçimde icra edilmesini ve tanınmasını önemsiyorum. ICF Temel Yetkinlikleri ve Etik Kuralları çerçevesinde Meslekleri gereği yetişkin davranış sergilemeyi benimsemiş ve özümsemiş, düşünmeyi seven, öğrenmeye açık Psikiyatri, Psikoloji, PDR alanlarının uzmanlarının, gelişmiş ülkelerde son yıllarda terapi ve koçluk disiplinlerinin nasıl net bir işbirliği kurmuş olduklarını; profesyonel koçluğun yetki alanı çeperlerini nasıl çizdiğini ve nasıl işbirliği yapmakta olduklarını görmelerini diliyorum.
Narınç Ataman, MA, PCC
ICF Assessor
�߷,d
